Uluğ Türkistan’ın güney bölümünü teşkil eden Afgan Türkistan diğer adıyla Güney Türkistan, eski çağlardan bu yana Türkçe konuşan topluluklara ev sahipliği yapmaktadır.
Akhunlar, Göktürkler, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Emir Timur Devleti, Şeybani Özbekleri, Harzemşahlar, Avşarlar ve Babürler Afganistan üzerinde kurulmuş olan başlıca Türk devletleridir.
Afganistan’ın bütününde MÖ 125 -MS 40 Saka Türkleri, MS 40 -425 Kuşanlar, MS 425-566 Akhunlar hüküm sürmüşlerdir. Emeviler döneminde 7. asrın sonlarına doğru burada İslamiyet çok hızlı bir şekilde yayılmıştır. 10. asırda Gazne’de gene bir Türk Devleti kurulmuştur. 1040 yılında Gazneli hakimiyeti yerini bir başka Türk Devleti olan Selçuklulara bırakmıştır.
12.asırda bölgede Harzemşahlar daha sonraları ise Büyük Timur Devleti, Babür Devleti, Avşarlar, Türkistan Beylikleri, Astrahanlar ile yakın zamana kadar Afganistan’da mutlak Türk hakimiyeti yaşanmıştır. Ancak bölgede en son Türkistan Beylerinden olan Şerif Han öldürülünce (1887) Türk hakimiyeti zayıflamaya başlamıştır.
19. yüzyılda Rus İmparatorluğu Türkistan’ı adım adım işgal ederek güneye doğru ilerlerken Hindistan’da bulunan İngiliz İmparatorluğu’nun işgal kuvvetleri de kuzeye doğru ilerlemiştir.
Böylece Güney Türkistan’da karşı karşıya gelen İngiltere ve Rusya bu coğrafyada uzun süre çatışmış sonunda Afganistan’ı tampon bölge olarak kullanmışlardır. Ruslar ve İngilizler, Afganistan’da bugüne dek devam eden istikrarsızlığın önemli nedenlerinden biri olmuştur.
Bu kaotik durumdan en fazla zarar gören unsurlardan biri de Afganistan Türkleri olmuştur. Afgan Kralı Emanullah Han’ın 1919-1929 yılları arasındaki iktidarda bulunduğu dönemi hariç Türkler, Afganistan’da ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmıştır.
Türkler Bolşevik Rusya’da olduğu gibi İngiliz sömürü bölgelerinde de Özbek, Türkmen, Kırgız vb. şeklinde isimlendirilerek küçük gruplara ayrılmaya çalışılmıştır.
Türkçe resmî dairelerde yasaklanırken, Türkçe konuşanlar resmi makamlarca dışlanmıştır. Türk tarihi ve kültürel varlığı mevcut yönetimlerce örtülmeye çalışılmıştır; fakat tüm bunlara karşın dil ve kültürlerini muhafaza eden Afganistan Türkleri, siyasi ve kültürel varlıklarını devam ettirebilmiştir. Afganistan esas itibarıyla Peştun, Tacik ve Türk halkalarından oluşmaktadır. Ülkedeki ikinci büyük etnik grubu oluşturan Türklerin nüfusu, yaklaşık 9 milyondur.
Afganistan Türkleri
Özbekler; genellikle esnaf ve çiftçi olarak çalışırlar ve Afgan Türkistan’ı denilen bölgede yaşarlar. Bugün Özbek nüfusunun 5 milyonu geçtiği tahmin edilmektedir.
İkinci büyük Türk grubunu oluşturan Afganistan Türkmenleri, Özbekler’den farklı olarak hayvancılık yaparlar. Afganistan ihracatında canlı hayvanın önemli bir kalem teşkil etmesinden ötürü Türkmenler, ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktaydı. Türkmenlerin nüfusunun 3 milyonu geçtiği tahmin edilmektedir.
Afganistan’daki üçüncü büyük Türk grubunu teşkil eden Kızılbaş Türkleri’nin sayıları, 400.000 dolayında tahmin edilmektedir. Yukarıda belirtilenlerin dışında en kalabalık Türk grubunu Kırgızlar oluşturmaktadır.
Büyük ve Küçük Pamir dağlık bölgesinde yaşayan Kırgızların sayıları, 1950’lerde Doğu Türkistan’daki zulümden kaçanlarla birlikte 100 bini geçmiştir. Ayrıca Hazara, Kazak, Aymak, Tatar gibi diğer küçük Türk grupları da Afganistan’ın çeşitli bölgelerinde parçalanmış olarak yaşamaktadır.
